Op 23 november 2022 opende de tentoonstelling ‘Bezet bevrijd en geplunderd’ in het Vrijheidsmuseum in Groesbeek. Lees hier de openingslezing van historicus Ad van Liempt.
Van Liempt ontving tijdens deze gelegenheid ook het eerste exemplaar van de tweede druk van het gelijknamige boek door een van de schrijvers Paul Klinkenberg. Op veler verzoek is voor dit boek ook een notenapparaat gemaakt. Dat notenapparaat kon geen plek krijgen in de publicatie zelf, maar is wel digitaal beschikbaar, zie hieronder.

Noten.

Noten bij Bezet, bevrijd & geplunderd, Geallieerde plunderingen in de regio Nijmegen, 1944-1945, tweede, gewijzigde druk (Nijmegen, 2022)

Toelichting

Dit notenapparaat is geordend naar pagina. Per pagina is de regel genoemd waar een bronverwijzing  op betrekking heeft, met de verwijzing daaronder genoemd.

Gebruikte afkortingen

NA       Nationaal Archief

GA       Gelders Archief

RAN     Regionaal Archief Nijmegen

gA        gemeentearchief

MG      Militair Gezag

MC       Militair Commissaris

De archiefverwijzingen corresponderen met de op p. 193-198, met volledige namen genoemde archieven. In dit notenapparaat zijn die verkort weergegeven.

De literatuurverwijzingen corresponderen met de op p. 199-204 genoemde literatuurtitels. In dit notenapparaat zijn die verkort weergegeven.

Noten hoofdstuk 1

p. 7

… en het geld is verdwenen.

• gA Overasselt inv nr 1707, Rapport d.d. 05-06-1946 ‘plunderingen en beschadigingen door geallieerde militairen in de gemeente Overasselt’

p. 8

dagboek een indringend beeld van de situatie in zijn dorp.

• Janssen 1986, p. 39-43

p. 10

Groesbeek: destruction, decay and death

• Kadertekst ontleend aan: Dozy 2015, p. 286-288, 326-328

p. 12

Na hun vertrek miste ze echter de sieraden uit de laatjes van de toilettafel.

• GA, 1037 MG inv.nr. 178B; Proces-verbaal d.d. 26-05-1945 van P.H. Gubbels en N.F.M. Schraven, Marechaussee Post Berg en Dal, aangifte diefstal sieraden te Groesbeek op 04-10-1944

gummilaarzen, een tafeltje, zeven steigertouwen en een vlag.

• gA Beuningen, inv.nr. 1556, formulier B, nr 5, d.d. 17-10-1945 van claimant Wilh. Th. van As, Hutgraaf A 268 te Beuningen

108 en/of uit het huis van diens buurman Van Avesaath.

• GA 1037 MG inv.nr. 407, p. 196, brief d.d. 22-12-1944 van opperwachtmeester Bosman van marechaussee groep Ubbergen, aan burgemeester Ubbergen

en Dal was verdwenen.

• NA MG 1204, brief d.d. 17-01-1945 van marechaussee-wachtmeester G.J.C. Bruggeman aan plv. directeur van Politie A.I. Oerlemans te Nijmegen

bestemming.

• gA Gennep, Gennep 1940-1972, inv.nr. 1164, rapport d.d. 12-03-1945 van J.P.D. van Banning, burgemeester van Gennep, over verdwijnen van scheerstoelen bij kapper Hermens

het bestelen van een dode, zieke of verwonde militair’.

• Wetboek van Militair Strafrecht, artikel 156  (samengevat)

p. 13

maal ondenkbaar.

• Voor de officiële Nederlandse vertaling van het verdrag van 1899: https://nl.wikisource.org/wiki/Verdrag_betreffende_de_wetten_en_gebruiken_van_de_oorlog_te_land_1899#Verdrag_betreffende_de_wetten_en_gebruiken_van_de_oorlog_te_land

(geraadpleegd 2019)

• Voor ratificatie van dit verdrag zie: https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/States.xsp?xp_viewStates=XPages_NORMStatesParties&xp_treatySelected=195  (geraadpleegd 2019)
• Voor de bepalingen in de Geneefse Conventie zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Vierde_Geneefse_Conventie (geraadpleegs 2019)

van de ernst van de overstreding.

• Rules of land warfare. FM 27-10. War Department Field Manual. 1940. War Department. p. 7, 14, 83

Noten hoofdstuk 2

p. 17

aan de St. Annastraat, in de buurt van de Houtlaan. In haar dagboek

• RAN 579 Collectie WOII, inv.nr. 662, dagboek van Johanna Marie Fokkinga

p. 21

Meerwijk (gemeenten Ubbergen en Groesbeek) op last van de geallieerden vertrekken.

• Voor Groesbeek: gA Groesbeek, inv.nr. 36, Rapport d.d. 28-11-1944 omtrent plundering gemeente Groesbeek, en Driessen 1981, p. 131; voor Ubbergen: gA Ubbergen, inv.nr. 1451, en Boldrik 1984, p. 89, 63 en Grote 2007 p. 105 en bijlage 4; voor het oostelijk deel van Ubbergen: van Eck 2019, p. 46, 64, 73, 80, 164, 190-191; voor Gennep en Ottersum: Cammaert, p. 92-95

Vandaar dat men sprak over het ‘manneneiland’.

• Schoonoord, p. 346-349, 373

logistieke problemen zouden ontstaan.

• Termeer 1979, p. 30; Schoonoord 134-137

p. 22

daarom een aanzienlijk aantal huizen onbewoond.

• Termeer 1979, p. 30; Bollen en Vroemen, p. 82; Schoonoord, p. 134-137

len van de kelder. Wie een brandkast had, stopte zijn kostbaarheden daarin.

• Bij voorbeeld: voor Groesbeek: Thuring 1979, p. 90; voor Gennep: gA Gennep 1164, brief z.d. [half maart 1945] van J.W. van Kempen aan de burgemeester van Gennep; voor Beek-Ubbergen Weijers en Mannheim 1988, p. 14, 16-18

derd waren doorgegaan.

• gA Groesbeek 36, brief d.d. 03-07-1946 van gemeentesecretaris Groesbeek aan de Schade-Enquête-Commissie te Nijmegen

eikenhouten bank. Ze waren bedoeld om op te stoken.

• GA 1037 MG inv nr 407, proces-verbaal d.d. 17-02-1945 ‘betreffende vernieling te Groesbeek’ met verklaring van Jhr. R.M.J.F.L. Grotenhuis door hemzelf opgemaakt, verstuurd aan Commissaris MG en aan wnd. CdK in Gelderland

p. 23

Tabel 1: Aantal geëvacueerde burgers per gemeente

• Voor de aantallen inwoners: CBS Historische Collecties; voor aantal geëvacueerden Ubbergen: Linden 1945, p. 9. Millingen: schatting op basis van het feit dat Millingen geheel was geëvacueerd, Groesbeek: G.G. Driessen, Mook en Middelaar: schatting op basis van het feit dat Mook en Middelaar geheel was geëvacueerd op het gebied ten oosten van de spoorlijn na, Ottersum: schatting op basis van het feit dat Ottersum geheel was geëvacueerd, Gennep: Dinter, p. 230 ‘90% is geëvacueerd’, Over-Betuwe: Schoonoord 2011, p. 348 (3000 man bleven na 15-11-1944 achter), 393-394; http://www.boic.nl/algemeen/de-vernielde-betuwe (geraadpleegd 2019)

Noten hoofdstuk 3

p. 39

luchtlanding fietsen weg bij de Kapokfabriek in Molenhoek.

• gA Mook, Mook en Middelaar 1937-1976, inv.nr. 764; Claim van S. de Groot, Guido Gezellestraat 20 te Nijmegen, voor de Kapokfabriek de Zwaan te Mook, d.d. 03-11-1944, met getuigenverklaring d.d. 31-10-1945 van P. van de Loo-Geurts

namen ze 33 rijwielen, een vrachtauto en een motorfiets in gebruik.

• gA Overasselt 1699-1980, inv nr 1707, Rapport d.d. 05-06-1946 over plunderingen en beschadigingen door geallieerde militairen in de gemeente Overasselt

september 1944 onder andere alle 28 auto’s.

• Lagerwij 2014, p. X [p. 10 van de introductie]

p. 40

zijn koeien terug.

• De Groot, p. 156-157

kadavers bleef liggen.

• RAN, gA Ubbergen, inv nr 1451, rapport d.d. 28-11-1944 van hoofdwachtmeester Bosman aan de burgemeester van Ubbergen

stuwwalrand boven de Plasmolen woonde, tekende in zijn dagboek

• Thuring 1994, p. 130-132

p. 43

melkbus die als waterreservoir dienst heeft gedaan.

• Mondelinge mededeling Mario Wijnhoven, Groesbeek d.d. 13-09-2019

afwisseling van de goede maar eentonige rantsoenen.

• Thuring 1976, p. 134-136

p. 45

zelfs elektriciteit af van een nabijgelegen kabel.

• Zuehlke, p. 51-52

p. 47

van de rivier. Die haalden af en toe, bij hoog water, kolen uit dezelfde hoop.

• Bollen en Vroemen, p. 75

Volgens het bedrijf ging het om bijna 700.000 m3.

• RAN, 1633 gA Mook en Middelaar 1937-1976, inv nr 764, schadeformulier d.d. 17-01-1946 van Firma Peters

vertrek op 5 november verschillende goederen mee, waaronder een Nederlandse vlag.

• RAN, gA Beuningen, inv nr 1556, formulier B, nr 5, d.d. 17-10-1945 van claimant Wilh. Th. van As, Hutgraaf A 268 te Beuningen

p. 49

schilderij in 2018 daaraan over.

• n.n. 2018. Een schilderij van Jacques van Mourik, via Texas, terug uit Canada http://www.stichtingjacquesvanmourik.nl/page39.html (geraadpleegd 2019)

p. 51

tors naar begraven kostbaarheden.

• Zie bijvoorbeeld Schoonoord, p. 379, 385-386, 392-393

de hulppolitie te Groesbeek, vermoedde dat Amerikanen de schuldigen waren.

• National Archives (US), Military Agency Records RG 331. Box 11, 250/2-10 Looting and relations with civilian population (Investigation of Alleged Looting by Americans Soldiers in Vicinity of Niijmegen, Holland), statement of Cornelil [Cornelis] Roffel, Guard Commander of Auxiliary Police of 12 Men in Groesbeek

p. 52

kon. Vermoedelijk waren geallieerde militairen ermee aan de haal gegaan.

• GA 1037 MG, inv nr 34; brief z.d. [op of kort na 27-12-1945] van opperwachtmeester Bosman aan burgemeester Ubbergen

uurwerken, kopergravures en een baldakijn van een altaar verdwenen.

• NA 1037 MG 178B, proces-verbaal d.d. 01-06-1945 door wachtmeester G.J.C. Bruggeman van de Koninklijke Marechaussee Afd. Nijmegen, Groep Groesbeek, Post Heilig-Land over ontvreemding door geallieerde soldaten van een groot deel van de inventaris van studiehuis Valentinum

te houden. Waarschijnlijk had hij de naaimachine uit een huis ontvreemd.

• gA Groesbeek 36, Rapport d.d. 18-01-1945 van Ir. G.P. Schuller, commander Grensvak IV

p. 53

te met een 24-delige set tafelzilver.

• RAN, Gemeentepolitie Nijmegen, inv nr 1128, dagrapport gemeentepolitie Nijmegen afd. Recherche d.d. 16-11-1944

onder meer in de studentensociëteit.

• RAN, Gemeentepolitie Nijmegen, inv nr 1121, dagrapport gemeentepolitie Nijmegen d.d. 21-09-1944

steenkool uit een leegstaand huis.

• GA, MG inv nr 73, brief d.d. 09-12-1944 van Ir A.F.H. Blaauw, Commissaris MG in Gelderland aan de redactie van De Gelderlander ‘Krijgsraad te velde Militair Gezag’

loos. Toen Arnold bijkwam, was zijn fiets weg.

• RAN / 2 Secretarie Gemeente Nijmegen, 1810-1946, inv nr 9473 (43), dossier juli 1945 over gewelddadige beroving door geallieerde militairen van J.L. Arnold, op het Keizer Lodewijkplein te Nijmegen

p. 54

waarin de militairen verkeerden.

• Banning z.j., p. 64

p. 55

Vernielingen ‘just for fun’ hoorden erbij.

• Longden, p. 43-62

harde werkelijkheid.

• Givens, p. 57-60

zwarthandel, plundering en vernieling.

• Raycroft 1991, p. 5-6

drank een rol.

• Diefstal van drank komt veelvuldig aan de orde in de reeks van schadeformulieren die burgers en bedrijven indienden. Plundering onder invloed van drank komt voor in processen-verbaal en dagrapporten van marechaussee en andere politie.

men hier vaak voor.

• Termeer 1979, p. 34; Groot, p. 218-220; Bollen en Vroemen, p. 86

p. 56

Engelse militair loste daarop een schot in de lucht, waarna de Canadezen op de vlucht sloegen.

• RAN / 2 Secretarie Gemeente Nijmegen, 1810-1946, inv nr 9494 (64), p. 561-567

onder andere bekend is uit de Betuwe.

• Bossenbroek e.a. 2010, p. 29

afbrandde. Hoogstwaarschijnlijk een ongelukje.

• Dinter, p. 218; gA Gennep, inv nr 1164, brief d.d. 19-07-1949 ‘claim schade Picardie 69-71’ van burgemeester Gennep aan C.B.V.M.V.

p. 57

Beek, met hoge hoeden en jacquets met slippen over hun gevechtskleding.

• Raycroft 1991, p. 13

gejaagd om op te prijsschieten. Sassen omschreef het als ‘oorlogsbaldadigheid’

• Voor Ubbergen: RAN, gA Ubbergen, inv.nr. 1451, verslag d.d. 25-11-1944 van verhoor door Hoofdwachtmeester Bosman van hulppolitieman M.L. Bouten; voor Groesbeek: Driessen 1981, p. 167

de grootste vermaaksgelegenheid voor geallieerde militairen in de regio.

• De bronnen voor deze alinea: GA 1037, inv nr 34, rapport d.d. 12-12-1944 van A.J. Klarenbeek, agent van politie te Nijmegen, aan Commissaris van Politie te Nijmegen A.I. Oerlemans; GA 1037 inv nr 34, brief d.d. 15-12-1944 ‘Klachten over gedragingen van Canadeesche Militairen’ van de fungerend Commissaris van Politie A.I. Oerlemans aan de Commissaris van het MG te Nijmegen, Kiliaan, p. 104-114

p. 60

een flinke boost. Over donderdag 22 februari schreef Ab Uijen in zijn dagboek

• RAN 579 Collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen, inv nr 23-33; Dagboek Uijen, p. 66, 83

er aanzienlijke hoeveelheden voedsel, ondergoed en toiletartikelen weg.

• Janssen 1986, p. 19-21

p. 61

toegang, sleepten er pakken en zakken uit en vertrokken met de buit naar huis.

• Dozy, p. 173

door. De buit bestond uit drank, sigaretten, suiker, boter, koekjes, scheermesjes, enzovoort.

• RAN, 80 Commissie tot Documentatie van de Bevrijding van Nijmegen 1945-1953, inv nr 158, p. 1; plundering opslagplaatsen Turmacfabriek Graafseweg; Collectie Henny Fransen, Nijmegen; Oorlogsdagboek van Marie van Keeken (1916-1999), 19-09-1944

62

in geplunderde goederen. Dat had duidelijk een winstoogmerk.

• Voor losgeslagen jeugd zie bijvoorbeeld Wolf 2019, p. 18-23; voor zwarthandel c.a. in Nijmegen zie bijvoorbeeld Lagerwij 2014, p. 58-62

p. 63

averechts: die lag juist open voor plundering.

• Gorissen, Friedrich. 1950. Heimat im Reichswald. Boss, Kleve. p. 71-72; Gommans 2002, p. 9-16; Rühl 2001; Collectie Paul Klinkenberg, Bericht über die Verhältnisse in der Sperrzone im Kreise Kleve und die Lage der evakuierten Bevölkerung, door D. Baak, Bedburg, 1945 (ongepubliceerde notitie)

Die werkte over het algemeen zeer efficiënt en systematisch.

• Bollen en Vroemen 1994, p. 141

schaal ook in Gennep.

• Dinter, p. 40-41

hoeven in Milsbeek.

• Bindels 2011, p. 76

boerenland af aan de grens bij Breedeweg.

• Thuring 1976, p. 27-29

afgesneden. Ze stalen er vervolgens voedsel, karren en fietsen.

• Linde 1945, p. 24-26

p. 64

Gennep en Mook gingen geplunderde goederen ook naar Brabant.

• Voor verkoop in Brabant c.a.: NA MG 1204, notitie d.d. 12-01-1945 van Major H. Pierson aan Major A.I. Rose CC 620 CA DET
• Voor de rol van Nijmegen in de zwarthandel zie de voorbeelden in Hendriks 2004, p. 70-82
• Voor plundering uit kasteel Hemmen: GA 1037 inv nr 178B, brief d.d. 28-09-1945 van J.A.A. van Lynden van de Brugghe aan Commissaris Militair Gezag in Gelderland
• Voor rol Maldens vlak: gA Groesbeek, inv nr 36, Rapport opgemaakt door commandant Roffel van de Grenswacht, Post Muntberg dd 02-12-1944, doorgestuurd d.d. 05-12-1944 door burgemeester aan Kolonel H. Rawlings, commander 312 Det.C.A.
• Voor ‘loot-well’ als bijnaam voor Groesbeek: gA Groesbeek, inv nr 36, brief d.d. 03-07-1946 van gemeentesecretaris met door de burgemeester verstrekte gegevens aan de Schade-Enquete-Commissie te Nijmegen

p. 67

spullen van de fanfare Wilhelmina.

• NA MG inv nr 1204, Proces-verbaal d.d. 22-01-1945 van adjudant onderofficier C.J. van Amerongen, KM groep Groesbeek over vermoedelijke plundering in december te Groesbeek

een vorderingsbewijs.

• gA Groesbeek, inv nr 36, Proces-verbaal d.d. 02-12-1944 van C.J. van Amerongen en Pieter van der Jagt, marechaussee groep Groesbeek, over diefstal van haarden en kachels

p. 68

maar ze behielden de rest.

• GA MG, inv nr 34, DMC Plundering geallieerde militairen, Proces-verbaal d.d. 01-03-1945 van wachtmeester Antoon Jansen, marechaussee groep Ubbergen

Kunstroof op Huis Wylerberg?

• Deze alinea is gebaseerd op Grote 2006, p. 104, 112-113, Weijers en Manheim 1988, p. 14-18

p. 71

liberating. De zo ‘georganiseerde’ artikelen bewaarden ze soms ook bij hun persoonlijke spullen.

• Givens 2010, p. 20-12, 48

p. 73

internationale literatuur zijn wel de grote lijnen bekend.

• Givens 2010, p. 76-78; Longden 2005, p. 201-202; Schrijvers 2003, p. 284-285

Noten Hoofdstuk 4

p. 75

stippen in oktober had plaatsgevonden.

• Voor Smorenhoek: Grote, p. 105 en bijlage 4; voor Beek en de westelijke Ooijpolder: Boldrik 1984, p. 89; voor het oostelijke deel van de gemeente Ubbergen en Millingen: van Eck, p. 46, 73

meldingen binnen van plundering.

• RAN, gU, inv nr 1451, ‘Rapport omtrent plundering’ d.d. 28-11-1944

p. 76

Op 19 februari stuurde burgemeester Sassen rapporten

• GA MG, inv.nr. 34, brief d.d. 19-02-1945 ‘plundering in geëvacueerd gebied van burg. Ubbergen aan de Commissaris Militair Gezag te Nijmegen

p. 77

geplunderd, waaronder vrijwel alle huizen in geëvacueerd gebied.

• Blankenstein geeft voor Ubbergen een totaal van 1067 woningen (Blankenstein 2006, p. 184), het meest westelijke deel van de gemeente met het kleine kerkdorp Ubbergen was niet geëvacueerd, daar zal weinig geplunderd zijn, voor de rest van de gemeente meldde de burgemeester dat daar vrijwel alle woningen geplunderd waren.

p. 78

ƒ150.000. In december ontving hij nog wel een vorderingsbewijs voor de verdwenen piano.

• GA MG, inv.nr. 34, Proces-verbaal d.d. 22-12-1944 door A. Jansen, wachtmeester marechaussee groep Ubbergen, verklaring van G. de Grooth, hotelhouder van hotel Groot Berg en Dal

de achtergebleven hulppolitie.

• gA Groesbeek, inv.nr. 36, brief d.d. 03-07-1946 van gemeentesecretaris Groesbeek aan de Schade-Enquête-Commissie te Nijmegen

burgerplundering, hoewel hiervoor geen bewijzen aanwezig zijn’.

• GA Tijdelijk Provinciaal Bestuur te Nijmegen 1944-1945, inv.nr 131, rapport d.d. 28-11-1944 door burgemeester van Groesbeek ‘Rapport omtrent plundering’

p. 79

Enquête Commissie te Nijmegen als volgt

• gA Mook, inv.nr. 764, brief d.d. 5 juli 1946 van de burgemeester van Mook en Middelaar aan de Schade-Enquete-Commissie te Nijmegen

p. 80

voedsel, gereedschap en fabrieksgrondstoffen en -producten gebruikten of ontvreemdden.

• Zie bijv. de schadedossiers in gA Mook, inv.nr. 764 voor de asfaltplatenfabriek van de Both, de kapokfabriek De Zwaan en de kinderwagenfabriek Patria.

Operatie Veritable werden beide dorpen bevrijd, Ottersum op 11 en Gennep op 12 februari

• Cammaert 1983, p. 171

p. 81

en men kwam thuis in een leeg en vernield huis.

• Cammaert 1983, p. 40-41, 95 ; Banning z.j., p. 62-64

andere geëvacueerde gebieden in Noord-Limburg, omdat de evacuatie hier langer duurde.

• gA Gennep, inv nr 1164, memorandum d.d. 14 maart 1945 van de burgemeester van Gennep en wnd. van Ottersum over bevrijding, plundering en pogingen tot bestrijding daarvan
• Banning z.j. [1947], p. 64

Geteisterd Gennep

• bron voor deze kadertekst: gA Gennep 1940-1972, inv.nr. 1164, Claims voor schadevergoeding van J.W. Jetten, Zandstraat, G.J.J. Jetten Niersstraat en A.J.H. Jetten, Maasweg [moet zijn Maasstraat] 

p. 85

Brouwer dat al in oktober vrijwel alle huizen waren leeggeroofd.

• Brouwer, p. 262-263

litair Gezag op 20 oktober een geheim rapport.

• NA MG, inv.nr. 643, Rapport d.d. 20-10-1944 ‘plundering in het bevryde gebied ten N. van de Waal’ van D.P. Roosenburg, aan de MC van Noord-Brabant

sinds eind november geëvacueerd.

• NA MG inv.nr. 1204, Militair Gezag, Rapport d.d. 21-12-1944 van opperwachtmeester J. v.d. Haar, Marechaussee Post Dodewaard over plundering en vernieling in Dodewaard

schadevergoedingsclaims in het archief van de gemeente geven wel een goede indicatie.

• RAN, 2 Secretarie Gemeente Nijmgegen 1810-1946, Rubriek 1.2.2.18.1.11 inv nrs 9436-9790

p. 87

en Canadese infanteristen en artilleristen.

• De bronnen voor deze paragraaf: de schadedossiers in gA Beuningen 1768-1980,  inv.nr. 1556

aan papiergeld.

• gA Beuningen 1768-1980,  inv.nr.1556, schadedossier J.G. Groenen

p. 88

dat moment mocht worden uitgekeerd.

• RAGN Atlas WO2 Nijmegen. Dagboek Klooster Alverna, Wychen. 579 Collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen 1932-2016, inv. 664

p. 90

de Loo aan de Rijksweg te Malden bleven langer in gebruik bij het leger.

• RAN, gA Heumen, inv.nr. 1783; brief d.d. 14-12-1945 ‘Vorderingen’ van Claims&Hirings aan burgemeester van Heumen, lijst z.d. van gevorderde onroerende goederen in de gemeente Heumen; brief d.d. 27-10-1947 van de burgemeester van Heumen aan CBVMV over vordering

uit de boterfabriek van Groesbeek hadden gehaald.

• Thijssen en Niekus, p. 13, 25, 28-29, 31

afbrandden door onvoorzichtigheid.

• RAN, gA Overasselt, inv.nr. 1707, Rapport d.d. 05-06-1946 over plunderingen en beschadigingen door geallieerde militairen in de gemeente Overasselt

p. 91

Gestolen kalf

• NA MG 1204 / 298, proces-verbaal d.d. 20-12-1944 betreffende de vermissing van een kalf door H. Gerrits, landbouwer te Malden

gebied op grote schaal.

• Bollen en Vroemen, p. 75

p. 92

aan kozijnen en vloeren toe. Ze haalden alle brandbaars uit de huizen.

• Bijvoorbeeld voor Groesbeek: zie Driessen 1981, p. 168-170

tijdens de bevrijdingsmaanden.

• RAN, gA Overasselt, inv nr 1707, Rapport d.d. 05-06-1946 ‘plunderingen en beschadigingen door geallieerde militairen in de gemeente Overasselt’

tuwe stond de teller binnen twee maanden na 17 september al op 52 kluizen.

• Brouwer 2014, p. 262-263

is onbekend hoeveel dat er waren, zeker meer dan tien

• Driessen 1981, p. 164

de gemeentekas geleegd.

• Schoonoord, p. 393

brandkasten en kluizen werd gedaan door specialisten, vooral binnen het Amerikaanse leger.

• Alexander Baron (2011) beschrijft voor het Amerikaanse leger in Vlaanderen hoe er binnen zijn legereenheid een netwerk van criminele militairen opereerde. (Baron 2011, p. 99-107); Roscoe Blunt (2002) beschrijft een kameraad die ‘demolition specialist’ was en zijn kunde tijdens de campagne door België, Zuid-Limburg en Duitsland inzette voor plundering op de eerste rang, daarbij wordt overigens niet het specialisme van het openen van brandkasten e.d. met name genoemd. (Blunt 2002, na p. 154 in de reeks ongenummerde pagina’s met foto’s, bijschrift bij foto van Rockie Blunt); voor de Over-Betuwe beschrijft Lagerwij dat Amerikaanse soldaten experts zijn in het openblazen van kluizen (Lagerwij 2014,, p. 58)

De Rotterdamsche Bankvereeniging in Nijmegen

• RAN / 2 Secretarie Gemeente Nijmegen, 1810-1946, inv.nr. 9594 (196); Schoonoord, p. 383, 385-386; NA MG inv.nr. 643, p. 77-81; RAN gemeentepolitie Nijmegen inv.nr. 1122, brief d.d. 06-10-1944 van kapitein der staatspolitie A.I. Oerlemans aan de commissaris van politie van Nijmegen

p. 94

Een Nijmeegse heler

• Het Dagblad : uitgave van de Nederlandsche Dagbladpers te Batavia 30-01-1947, 12-03-1947; Trouw 03-03-1947; GA 1078 Krijgsraden in Gelderland, inv nr 260, rekestnrs 134/47 en 135/47

p. 96

Overal gingen de geallieerde militairen op zoek naar drank

• Longden, p. 43-62; Schrijvers 2003, p. 237-248; Givens, p. 57-60

p. 97

len aan de Vinkegas en Nolet aan de Graafseweg.

• Voor Hekking: RAN/ 2 Secretarie Gemeente Nijmegen, 1810-1946/; inv nr 9499, nr 69
• Voor Vermeulen: RAN, 2 Secretarie Gemeente Nijmegen, 1810-1946, inv nr 9772, nr 380
• Harry Vermeulen & Co; RAN, 85 Gemeentepolitie Nijmegen 1943-1994, inv nr 3925, dagboek Recherche III van 1944, dagrapport d.d. 03-10-1944
• Voor Nolet: RAN, gemeentepolitie Nijmegen inv nr 1121, notitie Voorraden door de Duitsche weermacht in verschillende gebouwen te Nijmegen achtergelaten

hoeveelheden uit woonhuizen en pastorieën.

• Uit de vele gevonden gevallen als voorbeelden: rum uit de woning van dhr Smit van huis De Smidse te Groesbeek (Dozy, p. 221); wijn en champagne uit de kelders van villa Vogelsangh te Groesbeek (Dozy p. 181); wijn van de pastorie te Mook (Jansen z.j. p. 39); wijn uit het woonhuis van tandarts Karthaus aan de Mr. Franckenstraat te Nijmegen (NA, 2.13..25 MG, inv nr 643, brief d.d. 24-02-1945 van tandarts Karthaus aan het Militair Gezag)

zo blijkt uit de archieven.

• Een bron die een indringend beeld geeft van de rol van drank in het verlofcentrum Nijmegen: Hendriks 2004, p. 71, 76, 92-94, 110

p. 99

Britse en Noord-Amerikaanse literatuur geeft wel enige indicaties.

• Givens, p. 9-10, 44-46; Longden p. 229-248; ook De Jong noemt in zijn summiere tekst over plunderen dat dit onder door Amerikaanse, Engelse en Canadese miltairen een algemeen verschijnsel was (De Jong 10A, p. 578-579)

Rapporten burgemeestrs.

Schoonoord, p. 379. Evacuatie en plundering was onlosmakelijk verbonden. Plundering vooral in de geëvacueerde gebieden rond Nijmegen, in de Betuwe en langs de Maas in Limburg. daar was weinig toezicht. Men zocht onderdak in leegstaande woningen en vernielden daar huisraad en beddengoed. Met inbraak en grof geweld, zelfs brandkasten kraken en geld en kostbaarheden wegnemen. Amerikanen en Canadezen het meest maar ook Britten en Nederlanders.

hij in Frankrijk, België en Duitsland had gevochten, overal waar mogelijk plunderden.

p. 100

tegelijk aanwezig waren, wat een goede vergelijking nauwelijks mogelijk maakt.

• Vandaar dat de burgemeester van Mook geen antwoord wilde geven op de vraag wie het meeste had geplunderd. (RAN, gA Mook, inv nr 764, brief ‘Plundering door geallieerde militairen’ d.d. 5 juli 1946 van de burgemeester aan de secretaris van de Schade-Enquete-Commissie te Nijmegen

door Engelsen en 19% door Canadezen.

• gA Groesbeek, inv nr 36, ‘Rapport omtrent plundering’ d.d. 28-11-1944 door burgemeester Groesbeek

gladly made welcome in the homes of families during evening hours.

• NA, MG 643, inv nr 77-81, rapport ‘secret’ d.d. 03-11-1944 van E.M. A. Suijlen, Lt. Col. of the Royal Gendarmeri, aan Brigadier R.H.G. Venables, O.B.E. D.PWX Branch. G-1 Division, Shaef Main

door Britsche troepen.’

• NA MG 643, rapport d.d. 30-10-1944 ‘evacuatie Betuwe’ van  res.majoor H. Pierson L.O. 213 C.A. Det. p.a. M.C. Nijmegen aan chef staf MG

hadden aangericht dan zijzelf.

• NA 2.13.71 Ministerie van Oorlog in Londen, inv nr 350, nr. 4598, brief ‘GEHEIM’ d.d.23-04-1945 ‘diefstal door Geallieerde troepen in de omgeving van Nijmegen’ van Ch.J. Palstra, Res. Majoor der Militaire Administratie, aan de minister van Oorlog

plunderden, op de voet gevolgd door Canadezen en daarna de Britten.

• Schoonoord, p. 379, 409

bij Britse troepen.

• Voor Rijk van Nijmegen en Over-Betuwe noemt Blaauw Amerikaanse en Canadese troepen die er ‘op enorme wijze’ geplunderd hadden (GA 1037 MG, inv nr 178B, brief ‘plundering’ d.d. 21-05-1945 van Blaauw, Commissaris Militair Gezag in het bevrijde deel van de provincie Gelderland, aan chef staf Militair Gezag; voor de Over-Betuwe meldt Brouwer dat vooral Amerikanen plunderden (Brouwer, p. 262-263); voor Ubbergen meldde de burgemeester dat het vooral Amerikanen waren, met de kanttekening dat er ook meest Amerikanen in de gemeente waren (geweest) (RAN, gA Ubbergen, Notitie d.d. 28-11-1944 over plundering van de burgemeester van Ubbergen)

het Amerikaanse en het Duitse leger.

• Thuring 1976, p. 121

101

derd op een wijze die de Canadese nog te boven gaat.’

• NA 2.13.25, Militair Gezag (1939) 1943-1946 (1956), inv nr 1204, brief d.d. 21-05-1945 van MC Gelderland A.F.H. Blaauw aan Chef Staf Militair Gezag Kruls

Tabel 2: Aantal geplunderde huizen en kaart

• Voor de drie gemeenten Ubbergen, Groesbeek, Gennep en Ottersum: Blankenstein, p. 109, 140, 184; aanvullend voor Ubbergen: Linde 1945, p. 9-10; aanvullend voor Groesbeek:  Thuring 1976, p. 233; aanvullend voor Gennep en Ottersum: van Dinter, p. 230-231; Cammaert, p. 96

Noten hoofdstuk 5

p. 103

urgentie sterk toe, nadat rond 1 oktober de eerste evacuaties plaatsvonden.

• Op 20-09-1944 werd er al gerapporteerd over een geval van plundering op 17-09, de dag van de luchtlanding (GA 1037 MG inv nr 34, rapport d.d. 20-10-1944 van opperwachtmeester A.J. Diender ‘Opensluiting der deuren en kluis van het gemeentehuis te Overasselt op last van den Commandant der Amerikaansche luchtlandingstroepen’ aan burgemeester van Overasselt)
• Na de eerste evacuaties waarna veel plundering plaatsvond, op 18-10-1944, schreef chef-staf MG Kruls een brief met klachten over plundering (GA 1037 MG inv nr 34, brief ‘zeer geheim’ d.d. 18-10-1944 ‘plundering door geallieerde troepen van chef staf MG Kruls aan MC in Gelderland)

Een van de weinige teruggevonden bewijzen in de militaire bronnen

• Library and Archives Canada, Department of National Defence, War diaries, 1939-1945, Diaries 2^nd Canadian Infantry Division, http://heritage.canadiana.ca/view/oocihm.lac_mikan_13700, T-16424

p. 104

Het onderzoek van Suijlen

• Deze paragraaf is tenzij anders vermeld gebaseerd op: NA MG inv.nr. 643, brief d.d. 18-10-1944 van stafchef Kruls van MG aan brigadier A. de L. Cazenove van Civil Affairs Netherlands Military Mission, bijlage met brief van het gemeentebestuur van Elst d.d. 14-10-1944 aan Majoor van Everdingen, Militair Commissaris voor het Militair Gezag in Gelderland; Schoonoord 2011, p. 383-388

p. 105

op verontrustende informatie over het bevrijde deel van de Betuwe in een brief

• NA MG inv nr 643, brief d.d. 24-10-1944 (Engels) ‘Evacuation of the Betuwe’ van Lt.-Col. Dr J.H. de Boer, Acting Deputy Chief of Staff Neth. Military Administration aan Brigadier A. de L. Cazenove, Netherlands Military Mission, Civil Affairs Branch

p. 106

gestorven vader terugkocht.

• NA MG inv nr 643, rapport d.d. 20-10-1944 ‘GEHEIM’  ‘plundering in het bevrijde gebied ten N. van de Waal’ van res. luit. D.P. Roosenburg, MG, aan de MC van Noord-Brabant, doorgestuurd door MC Noord-Brabant aan MG te Eindhoven

brigadier R.H.G. Venables. Dit Engelstalige rapport

• Schoonoord 2011, p. 383-388

p. 107

Het tegenonderzoek van Haines

• Deze paragraaf is gebaseerd op: nationalarchives.gov.uk. pages from WO-229-4_1-p177-194_Testimonies, getuigenissen over plundering in Groesbeek, zonder datum [begin november 1944]; Schoonoord 2011, p. 383-388; NA MG 643, rapport ‘secret’ d.d. 03-11-1944 van E.M. A. Suijlen, Lt.Col. of the Royal Gendarmerie aan Brigadier R.H.G. Venables, O.B.E. D.PWX Branch. G-1 Division, Shaef Main

p. 110

been proved to date are negligible in number and trivial in nature.’

• Schoonoord 2011, p. 387-388

p. 111

regering riep hem terug naar Londen.

• Schoonoord 2011, p. 383-388; NA MG 643, rapport ‘secret’ d.d. 03-11-1944 van E.M. A. Suijlen, Lt.Col. of the Royal Gendarmerie aan Brigadier R.H.G. Venables, O.B.E. D.PWX Branch, G-1 Division, Shaef Main

om hem bij Eisenhower tegen de beschuldigingen van Haines te verdedigen.

• Schoonoord, p. 388-389

have been noted with due gratitude.

• Cala File, G-t Division Supreme Headquarters SHAEF APO 757.250/2-10, brief d.d. 21-12-1944 ‘secret’ van Jhr. Ir. van Lith de Jeude, Nederlands minister van Oorlog te Londen, aan general Dwight D. Eisenhower, Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force, office of the Supreme Commander

p. 112

relatively small number of cases of bad behaviour which come to his notice.

• NA MG, inv.nr. 643, brief d.d. 18-11-1944 van Sgd R.M.H. Lewis, Brig. SCAO. Second Army (Main) aan Brigadier A. de L. Cazenove, SHAEF Mission to the Netherlands, Advances Echelon CA.  B.L.A.

als munitie een nieuw rapport van majoor Pierson over de Betuwe.

• NA MG, inv nr 643, brief d.d. 03-11-1944 van chief of staff Netherlands Military Administration H.J. Kruls aan Brigadier A. de L. Cazenove, SHAEF Mission to the Netherlands

p. 113

vember een brief aan alle militair commissarissen met de mededeling van Cazenove

• GA 1037 MG 407, brief d.d. 21-11-1944 van Chefstaf Militair Gezag, voor deze de Sous-Chef kolonel W.Chr. Posthumes Meyes, aan alle Militaire Commissarissen

nes wel enig effect. In een rapport van 11 december

• NA MG, inv nr 643, rapport d.d. 11-12-1944 van T.J. Davis, Brigadier General USA Adjudant General ‘by command of General Eisenhower’ aan Commanding General 18th Corps ‘Investigation of Alleged Looting by American Soldiers in Vicinity of Nijmegen, Holland

februari 1945 aan de SHAEF-afdeling voor Nederland

• GA MG inv nr 407, p. 76; brief d.d. 13-02-1945 van H.J. Kruls, The Chief of Staff NMA over ‘Willful destruction’ aan SHAEF G-5 Div. Mission to the Netherlands

p. 114

die vanwege de schaarste praktisch niet te vervangen waren.

• NA MG 643, brief d.d. 20-02-1945 van Staf MG aan  de minister van Oorlog over plundering en vernieling door geallieerde militairen

de legerleiding er weinig aan deed.

• NA MG 643 brief d.d. 23-02-1945 van Kruls aan Minister van Oorlog ‘zeer geheim’ over ‘functioneren M.G.’

ten voor algemeen gestelde klachten – hoe gerechtvaardigd ook – geen oor hadden.

• Zie bijvoorbeeld GA 1037 inv nr 34, brief d.d. 28-02-1945 ‘Plundering door geallieerde militairen’ van Chef Staf Militair Gezag, H.J. Kruls, aan de Militaire Commissaris in de provincie Gelderland

p. 115

Nederlandse regering en/of het Militair Gezag daar niet van op de hoogte werd gesteld.

• Zie bijvoorbeeld GA 1037 inv nr 34, brief d.d. 28-02-1945 ‘Plundering door geallieerde militairen’ van de Chef van de Staf Militair Gezag, H.J. Kruls, aan de Militaire Commissaris in de provincie Gelderland

commandanten in het veld.

• NA MG 643, Memorandum d.d. 13-03-1945 van MG ‘Concerning the difficulties encountered …’

p. 116

disappointment to them that their Allies act in the very same way.

• Cala File, G-t Division Supreme Headquarters SHAEF APO 757. 250/2 – 10; Looting and relations with civilian population (Investigation of Alleged Looting by American Soldiers in Vicinity of Nijmegen, Holland) brief / rapport z.d. [kort voor 19-03-1945] van Lt. A.I. Bews, Chief Limburg Provincie Office P.W.D. SHAEF Netherlands Mission, aan Officer Commanding No. 11 P.W. Consolidation Team SHAEF, Netherlands Mission

the good name of the Allies into discredit.’

• NA MG 1204, brief d.d. 13-03-1945 van major-general J.G.W. Clark van SHAEF aan major-general M. Graham, 21th Army Group over ‘looting in forwarded areas’

p. 117

aanleiding meer zou zijn voor verdere klachten van inwoners.

• Cala File, G-t Division Supreme Headquarters SHAEF APO 757. 250/2 – 10, National Archives (US), Military Agency Records RG 331. Box 11, 250/2-10 Looting and relations with civilian population (Investigation of Alleged Looting by Americans Soldiers in Vicinity of Niijmegen, Holland), brief d.d. 21-03-1945 van R.W. Barker Major General, GSG, A.C. of S., G-1, met concept-brief die namens Eisenhower uit zal gaan naar de Army Group Commanders

toriteiten te gaan, die voor mij bereikbaar zijn.’

• GA 1037 inv nr 34, p. 450-451; brief d.d. 09-02-1945 van Ir. A.F.H. Blaauw, Commissaris Militair Gezag in de Provincie Gelderland aan Dr. J.J.H. Van Buchem, Groenewoudscheweg 158 Nijmegen

doch vooral ook door de tegenwerking, welke van geallieerde zijde werd ondervonden.

• GA 1037 inv nr 178B, p. 59; brief d.d. 05-10-1945 van Ir. A.F.H. Blaauw aan mevrouw Baronesse J.A.A. van Lynden van de Brugghe, Biltstraat 133 te Utrecht (betreft plundering kasteel Hemmen)

gebieden waar de strijd in West-Europa zich had afgespeeld.

• NA 2.13.71 inv nr 350; brief ‘GEHEIM’ d.d.23-04-1945 ‘diefstal door Geallieerde troepen in de omgeving van Nijmegen’ van Ch.J. Palstra, Res.Majoor der Militaire Administratie, vertegenwoordiger van de Afd. Comptabiliteit van het Departement van Oorlog aan Zijne Excellentie den Minister van Oorlog

p. 118

van de zaak binnen het leger.

• Department of N Defence, War diaries, 1939-1945, Diaries 2^nd Canadian Infatry Division, http://heritage.canadiana.ca/view/oocihm.lac_mican_133700, T-18370 image 1456_NL

de bevoegdheden van de grenswacht en hulppolitie.

• Termeer 1979, p. 42

p. 119

ook voor militairen.

• Schoonoord 2011, p. 390

politieapparaat echter niet of beperkt gezuiverd.

• Termeer 1979, p. 44-50

de situatie geleidelijk.

• Oudheusden en Termeer 1994, p. 6-7; Termeer 1994, p. 97-101

plaats, of een eindje verderop.

• Voor Beek en Berg en Dal zie: GA MG inv nr 37, ‘Report about looting in the village Beek and Groesbeek’ d.d. 15-12-1944 van First-lieutenant G. Schuller van C. Coy. Frontier Guard Nym. II aan C.A. Det. 312, C.A. Det. 225, Claims and Hiring Eindhoven, MC Gelderland, burgemeester Ubbergen, burgemeester Groesbeek; Voor Beek GA MG inv nr 37, proces-verbaal d.d. 24-12-1944 door opperwachtmeester K.P. Bosman marechaussee groep Ubbergen inzake diefstal gepleegd door onbekende soldaten

p. 120

heid werd gegund. Ook elders bemoeilijkten militairen de aanhoudingen.

• voor Groesbeek zie bijv.: nationalarchives.gov.uk, pages from WO-229-4_1-p177-194_Testimonies, getuigenissen over plundering in Groesbeek, z.d. [begin november 1944], p. 9-13, Statement of Cornelil [Cornelis] Roffel, Guard Commander of Auxiliary Police of 12 Men in Groesbeek

voor een concreet geval in Beek-Ubbergen zie GA 1037 MG 407, brief d.d. 22-12-1944 van opperwachtmeester Bosman van KM groep Ubbergen, aan burgemeester Ubbergen; voor een concreet voorbeeld in Groesbeek zie: nationalarchives.gov.uk. pages from WO-229-4_1-p177-194_Testimonies. getuigenissen over plundering in Groesbeek. zonder datum, [begin november], interview met Melchers

p. 121

had meegenomen.

• GA 1037 MG 407, p. 57; brief d.d. 31-01-1945 van A. van Helden aan Major E. Th. Paquet, C.C. 211 C.A. Det.

derdeel op te geven bij aanhouding.

• Voor Beuningen bijvoorbeeld, zie GA 1037 MG 407, p. 329-330; rapport d.d. 07-12-1944 door H.M.J. Maessen, KM groep Druten Post Beuningen, met naschrift van de burgemeester over moeilijkheden bij aanhouding door de politie van geallieerde militairen die van strafbare feiten verdacht worden.

de dader gepakt en gestraft kon worden

• GA 1037 MG inv.nr. 407 DMC Elst, p. 4-7, 12-15; verklaringen en rapporten over diefstal uit het huis van dr J. Poell, Tesselaarschestraat te Bemmel

om geallieerde militairen met snode plannen tot inkeer te brengen.

• Lagerwij 2014, p. 58-60

p. 122

derd. Dit is een niemandsland, erger een tranendal.’

• Dodenbier 1946, p. 58-59

p. 123

Roffel de dieven aan te wijzen. Maar Roffel herkende ze niet.

• nationalarchives.gov.uk, pages from WO-229-4_1-p177-194_Testimonies, getuigenissen over plundering in Groesbeek, z.d. [begin november 1944], p. 9-13, Statement of Cornelil [Cornelis] Roffel, Guard Commander of Auxiliary Police of 12 Men in Groesbeek

p. 124

wilde hij de bevrijders niet aandoen

• Bollen 1988, p. 232-233

van iedere instantie zijn er weer tafels, stoelen enz. minder, daar is niet tegen te vechten.’

• Archief van de Nederlandse provincie van de Redemptoristen, 11588 Kroniek van het Nebo-klooster, het oorlogsjaar 1944, door pater Hermanus van Driel, aantekeningen december 1944

hen on speaking terms raakte, werd de groep vervangen door een volgende.

• GA MG inv nr 37, p. 421-422; ‘Report about looting in the village Beek and Groesbeek’ d.d. 15-12-1944 van First-lieutenant G. Schuller van C. Coy. Frontier Guard Nym. II aan C.A. Det. 312, C.A. Det. 225, Claims and Hiring Eindhoven, MC Gelderland, burgemeester Ubbergen, burgemeester Groesbeek

naaimachine, drie stalen bedspiralen, de gordijnen en de spiegel verdwenen.

• NA MG 643, p. 219; Engeltalige brief d.d. 22-03-1945 van dhr Lucardie van de ‘Netherlands Railways Operating Office’aan C.O. 4 Railway Operating Group

ven: we kunnen er niets aan doen en alles zal later wel worden vergoed.

• gA Mook en Middelaar, Archief Mook en Middelaar 1937-1976, inv nr 764

p. 125

per ongeluk had opgeladen, waarvoor excuus.

• NA MG inv nr 1204, p. 333; brief d.d. 27-11-1944 van Col. Rawlings, aan MC Gelderland over vermiste Wireless Set

deel van de spullen werd verdeeld, in elk geval de klompen.

• RAN, gA Ubbergen, inv nr 1451, correspondentie over en lijsten van geplunderde goederen, aangetroffen in geallieerde kwartieren in de gemeente Ubbergen, die zijn overhandigd aan de burgemeester van Ubbergen in november 1944

Detail van het rapport van kolonel W.E. Ekman, gedateerd op 5 oktober 1944.

• Documents Collection Donovan Research Library, Fort Benning, GA. D767.67_U4505-A; S-3 Journal for Operation Bigot Market, 17 September – 17 November 1944, United States Army 505th Parachute Infantry Regiment, voor de dagen 05-10, 09-10, 10-10, 03-11 en 08-11-1945

p. 126

men discreter handelen bij de diefstal en de slacht van vee.

• Documents Collection Donovan Research Library, Fort Benning, GA. D767.67_U4505-A; S-3 Journal for Operation Bigot Market, 17 September – 17 November 1944, United States Army 505th Parachute Infantry Regiment, voor de dagen 05-10, 09-10, 10-10, 03-11 en 08-11-1945

felzilver, kunstvoorwerpen en naaimachines

• Schoonoord, p. 386

Een opmerkelijke brief van Gavin

p. 131

tweede instantie ook samenwerkte met de militaire politie van de Canadese troepen.

• Zie drie rapporten van gezamenlijke patrouilles van grenswacht en Canadese militairen: GA 1037 MG inv nr 34, rapport d.d. 03-01-1945 van vrijwilliger Grenswacht W. v.d. Meijden, rapport d.d. 03-01-1945 van vrijwilliger Grenswacht J. Schulte, rapport d.d. 03-01-1945 van grenswacht A. Hermsen

Groesbeekse deel van Berg en Dal, en van 10 tot 12 december in het Ubbergse deel en in Beek.

• RAN gA Ubbergen, inv nr 1451, ‘Report about looting in the village Beek and Groesbeek’ d.d. 15-12-1944 van First-lieutenant G. Schuller van C. Coy. Frontier Guard Nym. II aan C.A. Det. 312, C.A. Det. 225, Claims and Hiring Eindhoven, MC Gelderland, burgemeester Ubb, burg Groesbeek

Amerikaanse, daarna door Canadese militairen. Maar waarschijnlijk lag dat percentage hoger

• GA MG inv nr 34, p. 423-427; lijst van gebouwen in het geëvacueerde deel van de gemeente Ubbergen [onvolledig, omvat 115 adressen aan de Rijksstraatweg], hoort waarschijnlijk bij GA MG inv nr 34, p. 421-422

p. 132

9^e en toen van de 7^e.

• GA MG inv nr 37, p. 421-422; ‘Report about looting in the village Beek and Groesbeek’ d.d. 15-12-1944 van First-lieutenant G. Schuller van C. Coy. Frontier Guard Nym. II aan C.A. Det. 312, C.A. Det. 225, Claims and Hiring Eindhoven, MC Gelderland, burgemeester Ubbergen, burgemeester Groesbeek

p. 133

goederen waren vernield en vertrapt.

• GA 1037 MG inv nr 34, p. 220, rapport van vrijwillige grenswacht J. Schulte over plundering in een gedeelte van Berg en Dal; GA 1037 MG inv nr 34, p. 221, rapport d.d. 03-01-1945 van vrijwillige  grenswacht W. v.d. Meijden over plundering en een oostelijk gedeelte van Beek (gemeente Ubbergen); GA 1037 MG inv nr 34, rapport d.d. 03-01-1945 van grenswacht A. Hermsen, over plundering in een westelijke gedeelte van Beek (gemeente Ubbergen).

ren en huizen der burgerbevolking enigszins kan worden tegengegaan.

• GA 1037 MG inv nr 34, rapport d.d. 03-01-1945 van vrijwilliger Grenswacht J. Schulte voor kennisneming en behandeling getekend door de Comp.Commandant, 1e luitenant Ir. G.P. Schuller, over looting in het oostelijk gedeelte van Beek

p. 134

volgeladen trucks het gebied ten zuiden van de spoorlijn niet meer verlaten.

• Driessen 1981, p. 155-156

met plunderaars naar Groesbeek. De Britten zouden die trucks hebben teruggestuurd.

• National Archives (US), Military Agency Records RG 331. Box 11, 250/2-10 Looting and relations with civilian population (Investigation of Alleged Looting by Americans Soldiers in Vicinity of Niijmegen, Holland), statement of Cornelil [Cornelis] Roffel, Guard Commander of Auxiliary Police of 12 Men in Groesbeek

135

aan de Provost op te treden tegen iedereen die zonder militaire reden in het dorp was.

• Heritage.Canadiana.ca / Verboden zaken / T-18613 image 134_Looting at Groesbeek (28 nov)

bevrijd en bestolen, dan door moffen bezet en … ook leeg geroofd.’

• gA Mook en Middelaar, inv nr 764, correspondentie tussen N.V. vh Van Rosendael&Co en de gemeente Mook van december 1944 tot en met november 1946

Gennep

• Deze paragraaf is tenzij anders vermeld gebaseerd op: gA Gennep 1940-1972, inv nr 1164, p. 114-118; memorandum d.d. 14 maart 1945 van de burgemeester van Gennep en wnd. van Ottersum

p. 137

vleugel weg. Politieonderzoek leverde niets op.

• gA Gennep1940-1972, inv nr 1164 p. 118; getuigenis d.d. 14-03-1945 van Ed. Miedema

kijken, maar de kostbaarheden kwamen nooit meer boven water.

• gA Gennep 1940-1972, inv nr 1164, brief van J.P.D. van Banning d.d. 05-03-1945 aan de burgemeester van Gennep, en gA Gennep 1940-1972, inv nr 1164, p. 18-19, schadeclaim van J.P.D. van Banning, Heijenscheweg 15 te Gennep

owners return to call them.

• gA Gennep 1940-1972, inv nr 61, brief z.d. [begin mei 1945] van commandant van het tentenkamp bij Gennep aan de burgemeester van Gennep

kunnen worden aan de eigenaren.

• gA Gennep 1940-1972, inv nr 61, brief d.d. 11-05-1945 van burgemeester Gennep aan O.C.G. 31 R.H.U. ‘safeguarding furniture’

p. 138

meld worden op een vanaf de weg zichtbaar bord.

• gA Gennep 1940-1972, inv nr 61, bekendmakingen en lijsten over door geallieerde militairen naar andere woningen verplaatste goederen en de acties om deze goederen terug te plaatsen bij de eigenaar

kamp stond ‘in a maquis in the transit-camp’.

• gA Gennep 1940-1972, inv nr 61, brief d.d. 04-07-1945 van burgemeester Gennep met verzoek om toestemming voor Hubertus van Bergen om zijn piano op te halen in het transit-camp

p. 139

door een Canadese soldaat.

• Zie bijv. GA 1037 MG inv nr 28 correspondentie Politie Nijmegen, p. 3-4, 6, 9; rapporten d.d. 27-10-1944 en 06-11-1944 van Opperluitenant der Staatspolitie A.A.A. Suèr aan de Commissaris van Politie te Nijmegen; en RAN 85 Gemeentepolitie Nijmegen (1911) 1943 – 1994 (en 1 x OSAN), inv nr 1152, Dagrapport van 04-05-1945, doorgezonden aan Captain O’Connor, CA det. 302, Huize St. Anna, Kamer 107

Burchtstraat en bij de Rotterdamsche Bankvereeniging aan het Mariënburg.

• GA 1037 MG inv nr 28, p. 31. brief d.d. 06-12-1944 van Nederlandsche Handel-Maatschappij, Agentschap Nijmegen aan de Commissaris MG te Nijmegen; GA 1037 MG,  inv nr 28, p. 32, brief d.d. 20-11-1944 van MC MG Nijmegen Blaauw aan NV Nederlandsche Handel-Maatschappij; GA 1037 MG,  inv nr 28, p. 33, brief d.d. 14-11-1944 van Nederlandsche Handel-Maatschappij agentschap Nijmegen aan MC Blaauw

p. 140

dat er geen controle mogelijk was en dat de bossen gedoemd waren om leeggehaald te worden.

• RAN gN Gemeentelijke Plantsoenendienst inv nr 11, p. 4; brief d.d 08-11-1944 van L. Frequin,  waarnemend plantagemeester, aan BenW van Nijmegen;, p. 1; brief d.d. 28-12-1944  ‘Bewaking Gemeente-eigendommen’ van L. Frequin, waarnemend plantagemeester aan BenW van Nijmegen

politie, tot en met ‘to shoot at sight’.

• Schoonoord, p. 381

resultaat van het terzake ingestelde onderzoek is mij niets medegedeeld.

• GA 1037 MG 407, p. 273; brief d.d. 01-02-1945 van Majoor Pierson, MC Betuwe, aan MC Gelderland over voortgang onderzoek naar gemelde plundergevallen

derde goederen in militaire voertuigen. Dat zou eenvoudig te realiseren zijn

• NA MG 1204 / p. 247

p. 141

voor bijvoorbeeld zwarthandel of het ontlopen van de evacuatieplicht

• GA 1037 MG inv nr 28, p. 34; brief d.d. 20-12-1944 van C.C. 302 (A) Det. C.A. aan C.C. 620 Det. C.A., over vergunningen verstrekt door MC Betuwe aan boeren en burgers die over de Waalbrug bij Nijmegen willen i.v.m. voedselvoorziening

móesten de plundering en vernieling wel het werk van geallieerde troepen zijn.

• GA 1037 inv nr 34, p. 28; brief d.d. 20-02-1945 van majoor H. Pierson, MC Betuwe, aan chef staf MG

p. 142

Een antiplunderpatrouille in Elst

• RAN, gemeente Ubbergen 1936-1985, inv.nr. 1451, brief d.d. 11-07-1946 van C.B. Alsche, voormalig waarnemend burgemeester van Elst, aan Schade Enquete Commissie te Nijmegen

p. 143

authority and the article in question will be requisitioned in a proper and constitutional manner.

• Bossenbroek, p. 30 [ook: Schoonoord?]

Noten hoofdstuk  6

p. 145

ging of verwonding door militairen.

• GA, 0044 Tijdelijk Provinciaal Bestuur te Nijmegen 1944-1945, inv nr 131, brief d.d. 26 mei 1945 van Lt. G. Edwards voor de majoor D.A.D. Claims-Hirings, aan Claims-Hirings No. 16 District-Office te Apeldoorn

p. 146

terugkeer schadeclaims indienen.

• gA Mook en Middelaar, inv nr 764; brief van CvdK d.d. 10-04-1944 aan de burgemeesters van de gemeenten in Limburg; NA MG inv nr 643 Plundering, brief d.d. 02-05-1945 van Chef Staf Militair Gezag Generaal-Majoor Mr. H.J. Kruls aan alle Militaire Commissarissen en de Commissarissen der Koningin in de provincies

door geallieerde militairen. De gemeenten keerden vooral voorschotten uit voor het herstel van woningen.

• GA 1037 MG, inv nr 178B, p. 110-111; brief d.d. 02-05-1945 van chef staf MG Kruls aan alle Militair Commissarissen en alle Commissarissen der Koningin van de provincies
• Archief gemeente Mook en Middelaar 1937-1976, inv nr 764; brief d.d. 14-03-1946 van Ministerie van Financiën, Centraal Bureau Vergoeding Militaire Vorderingen, afdeling Claims, aan alle burgemeesters, over betaling van voorschotten op claims

uiteindelijke uitkering veelal iets lager lag dan de claim

• RAN, gemeentearchief Beuningen 1768-1980, inv nr 1556 schadeformulieren B c.a.

Bijbelse buit

• RAN, 1516 Heilig Land Stichting (1854) 1911-1975 (2007), inv nr 15, brief z.d. [kort na 24-10-1945] van P. Gerrits, conservator Bijbelsch Openlucht Museum, over schade aan het museum 

p. 148

binnen, maar bij de provinciale of districtskantoren van het Militair Gezag.

• GA 1037 MG, inv nr 178B, P. 110-111; brief d.d. 02-05-1945 van chef staf MG Kruls aan alle Militair Commissarissen en alle Commissarissen der Koningin van de provincies

geallieerde leger en het Nederlands gezag anderzijds

• NA MG inv nr 1204, p. 46-47; Notes for the use of claims-hirings staff d.d. 15-02-1945

Schade in Nijmegen

• De bron voor deze paragraaf: RAN, 2 Secretarie Gemeente Nijmegen, 1810-1946, inv nrs 9436-9790

p. 150

evacuatieadressen. Ze vonden hun huizen vernield terug. Veel waardevols was verdwenen

• RAN / 2 Secretarie Gemeente Nijmegen, 1810-1946, inv nrs 9675, 9695, 9755

p. 151

instanties ingediend schaderapport Fl. 214,75 te ontvangen.’ Dat was een voorschot.

• RAN / 2 Secretarie Gemeente Nijmegen, 1810-1946, inv nr 9461 (29), p. 242-250

p. 152

komst, waaraan z.g. gebouwd wordt.

• RAN / 2 Secretarie Gemeente Nijmegen 1810-1946, inv nr 9501 (71), p. 2-9

voorjaar van 1945 een overkoepelende overeenkomst voor, de bulk settlement.

• NA, Den Haag, 2.13.71 Ministerie van Defensie te Londen; brief ‘GEHEIM’ d.d. 23-04-1945 ‘diefstal door Geallieerde troepen in de omgeving van Nijmegen’ van Ch.J. Palstra, Res. Majoor der Militaire Administratie, vertegenwoordiger van de Afd. Comptabiliteit van het Departement van Oorlog aan Zijne Excellentie den Minister van Oorlog
• Schoonoord, p. 408
• RAN, gA Ubbergen, inv nr 1451, brief d.d. 09-03-1944 ‘Bulk-Settlement of Claims in Nijmegen-Area van P. Lieftink, minister van Financiën aan de burgemeester van Groesbeek

p. 154

richt kreeg welke consequenties dit had voor het werk van de commissie.

• GA 0044 Tijdelijk Provinciaal Bestuur te Nijmegen 1944-1945, inv nr 131, brief d.d. 11-06-1945 van de secretaris van de Schade-Enquete-Commissie Nijmegen aan Commissaris MG District Nijmegen

p. 155

Hij voegde eraan toe, dat hij nog geen bericht van het ministerie van Oorlog had gekregen.

• GA 1037, MG, inv nr 178B, brief d.d. 05-07-1945 ‘Vergoeding van door de geallieerden veroorzaakte schade in de omgeving van Nijmegen’ van staf MG sectie II AC, chef staf MG generaal majoor Mr. H.J. Kruls aan MC Gelderland

dieners van schadeclaims, te horen wat er was veranderd.

• Nijmeegsch Dagblad d.d. 24-07-1945, Bekendmaking  van de burgemeester van Nijmegen d.d. 25 juli 1945 over indiening van door geallieerden toegebrachte schade

velen niet gekregen. Daar werd coulant mee omgegaan.

• GA 1037 MG, inv nr 178B, brief d.d. 02-05-1945 van chef staf MG Kruls aan alle Militair Commissarissen en alle Commissarissen der Koningin van de provincies
• NA MG inv nr 1204, p. 46-47; Notes for the use of claims-hirings staff d.d. 15-02-1945

uiteindelijke afloop is helaas niet bekend.

• Ga Mook, inv nr 764, brieven en formulieren betreffende de schadeclaim van G.A.J. de Both over plundering en vernieling in de asfaltplatenfabriek te Mook

p. 157

problemen kwam. In 1947 was zijn geval nog steeds niet afgehandeld.

• RAN / 2 Secretarie gemeente Nijmegen 1810-1946, inv nr 9659; brief d.d. 03-09-1945 van P.A. Rutgers, Waldeck-Pyrmontsingel 81, tijdelijk Franschestraat 53, te Nijmegen aan de burgemeester van Nijmegen

Hotel in de frontlinie

• RAN, Familie Van Vliet 1900-1950, inv nr 45 Hotel Erica

Noten hoofdstuk 7

p. 161

great for many of them to resist.’

• Longden 2005, p. 231

van schilderijen tot vingerhoedjes, terwijl we nog op geallieerd grondgebied waren.

• Schrijvers 2003, p. 285-286

p. 163

not, or not to the same extent.

• Horn 1991, p. 25

p. 164

veeldelige opus magnum over de Tweede Wereldoorlog welgeteld anderhalve pagina over

• Jong 1980, p. 579-580

p. 165

Wereldoorlog hebben gevochten en gezegevierd geen helden en ook geen monsters.

• Lowe, p. 45

treden van de geallieerden lange tijd taboe en ‘bedekt met de mantel der dankbaarheid’.

• Bossenbroek, p. 24

‘Terugkeer’ van gildezilver

• z.n. [Henny Derksen], Schilden na 25 jaar terug bij Huissens gilde, in: De Gelderlander: dagblad van de Betuwe, d.d. 22-12-1969
• Derksen 1970

p. 168

zoals de (bijna-)teruggave van een schilderij uit het klooster in Groesbeek.

• Driessen, G.G., De Groesbeekse korenwindmolen en hun mulders deel 2, De Zuidmolen 1857-2007 (Groesbeek z.j.), p. 81

gemeente Groesbeek terug kon geven. De schaamte was nog te groot.

• Driessen 1981, p. 164-167; B. Kerkhoffs, ‘Munten terug maar waar is museum nu?’, in: De Gelderlander d.d. 6-9-1980

Ruim tien jaar later pakte John Raycroft het anders aan.

• Het onderstaande verhaal over Raycroft is ontleend aan Collectie Nationaal Bevrijdingsmuseum 5.3.12609, Open brief aan de Nederlanders die leden onder oorlog en onderdrukking van een oude Canadese veteraan en uit zijn dagboek, vertaald door H. van Hooft en in 1991 gepubliceerd in Nieuws- en advertentieblad De Rozet, Beek-Ubbergen, p. 4-6, 8, 10, 16

p. 170

Raycroft schreef in 2002 nogmaals over de regio Nijmegen

• Raycroft 2002, p. 73-75

p. 171

Een teruggebracht schilderij?

• Driessen, G.G., De Groesbeekse korenwindmolen en hun mulders deel 2, De Zuidmolen 1857-2007 (Groesbeek z.j.), p. 81; brief d.d. 29-03-1990 van Kenneth Hook aan L.G. van Kampen te Groesbeek. in bezit van Jan van Kampen te Groesbeek; mondelinge mededeling van Jan van Kampen

Noten hoofdstuk 8

p. 174

dant die hem vriendelijk te woord stond, maar niet hielp.

• Regionaal Historisch Centrum Limburg, 40.0007a gemeente Valkenburg-Houthem, inv nr 6094, Schadeformulier d.d. 15-02-1945 met bijlage

p. 176

kerk ‘volkomen leeggeplunderd en inwendig grondig vernield’.

• A. van Rijswijkck Pr., De Verwoeste kerken van Limburg, Roermond 1946, p. 45, 91, 107, 129

ningen op het schip Prins Bernard bleken geplunderd.

• Nationaal Archief 2.13.25 Militair Gezag inv nr 1204 Limburg, brief d.d. 24-03-1945 met bijlage van MC van Limburg C.W.A. Schurmann ‘evacuatie Maasbracht’ aan Stafbureau MG te Brussel

p. 177

moeder in de kelder van een buurman om te schuilen

• www.tienray75jaarbevrijd.nl/geijsteren/ (geraadpleegd oktober 2022)

verandert in een puinhoop. De sieraden waren gestolen.

• Nationaal Archief 2.13.25 Militair Gezag inv nr 1204 Limburg, brief d.d. 02-12-1944 van T.H. Holten

tijdens nachtelijke uren hun werk niet mochten doen.

• Korthals Altes en In ’t Veld 2018 (1981), p. 118

p. 178

stonden machteloos.

• Schoonoord, p. 398

gebeurde. Het opblazen van kluizen en safes was er aan de orde van de dag.

• Nationaal Archief, 2.13.25 Militair Gezag (1939) 1943-1946 (1956), inv.nr. 643 Plundering

p. 179

aansprak, haastten ze zich door het glasloze raam naar binnen.

• Bollen en Vroemen 1994, p. 141

naar de nacht.

• Schoonoord, p. 405

180

len waren meegenomen en vroeg om bewijs. De zaak is nooit opgehelderd.

• Schoonoord, p. 407

tairen, maar zwarthandel en prostitutie kwamen er ook veel voor.

• Bollen en Vroemen 1994, p. 179

181

dering.

• Schoonoord, p. 405, op basis van ‘NIOD, War Diary, Military Government, HQ 2 Cdn Corps Rear, 1 Apr – 30 Apr 45, 07 en 16/04/45’

Court of Enquiry in naar deze en andere klachten.

• Schoonoord, p. 407

p. 182

daarom als betaald beschouwde.

• https://www.battlefieldtours.nu/blog/2015/10/19/toosten-op-de-plundering-van-hooghoudt/ geraadpleegd in oktober 2022

p. 183

vermist. Ook weckflessen met etenswaar waren ontvreemd.

• Feike Vlas en Riet Vlas-van Buiten te Elst, interview met Paul Thissen d.d. 23-01-2022

‘stop this robbery’.

• Bollen en Vroemen, p. 264-265; Het Parool 20, 21, 22 en 23 juni 1945